De Geschiedenis
- Geschiedenis
Ontdek onze Geschiedenis
Wist u dat de naam van Bistro de Kolenbrander ontstaan is door het branden van houtskool? Harrie Wegdam alias Jamboer heeft in de loop van de jaren vele herinneringen op papier gezet. Hieronder de aftrap met een herinnering aan zijn vader: de Kolenbrander.
Verhaal geschreven door Harrie Wegdam i.c.m. Gijs Eijsink.
De Kolenbrander
- Historische Ambachtelijkheid
- Familietraditie
- Unieke Naamgeving
- Verbonden met het Verleden
- Inzet tijdens Oorlogstijd
Van Vader op Zoon: Het Ambacht van Houtskoolbranden en Zijn Afzetmarkten
De aankoop van het hout en de verkoop van de kolen die men gebruikte om houtskool te branden, deed mijn vader, Jams Tone, in samenwerking met zijn compagnon Assink (café).
Hij had het vak geleerd van zijn vader; Jams Dieks, zie foto hieronder. Je had in die tijd verschillende afnemers van houtskool, onder andere brandstoffenhandelaren voor gebruik van aanmaak en verwarming van haarden en kachels alsmede voor het verwarmen van strijkijzers om kleding te strijken. Ook werden kolen gebruikt voor toevoeging in enkele veevoeders voor een betere darmwerking. Tevens behoorden de jeneverstokerijen ook tot de vaste afnemers. Die gebruikten de houtskool als zuiveringsmateriaal voor het drinkwater, want hoe zuiverder het water, hoe fijner de borrel. In het begin van de Tweede Wereldoorlog werd er vervangende energie gezocht. Vandaar dat vanuit het westen des lands vraag kwam naar houtskool. Zo werden in samenwerking met deze ondernemers in de duinen bij Heemstede en op de Veluwe bij het Loo o.a. vele kolhopen gebrand.
Het Einde van een Tijdperk: Houtskoolbranden van Oorlog tot Vrede
Maar midden in de oorlog kwam van de Duitsers op aanwijzing van de N.S.B. ook een dwingende vraag naar houtskool. “Onder bedreiging van revolvers werden mijn vader Jams Tone en Jan Assink gedwongen twee opgezakte kolhopen af te geven die waren opgeslagen bij Heijmer in de schuur”, aldus Harrie Wegdam. “Omdat de Duitsers er geen verstand van hadden, is mijn vader door hun plannen af te wijzen, gevrijwaard gebleven om onder dwang voor de bezetter kolen te gaan branden. Voor de rest van de oorlog is het werk toen op beperkte schaal nog clandestien voortgezet.” Na de oorlog toen gewone en nieuwe middelen weer ter beschikking kwamen, kwam er in het van de begin vijftiger jaren een einde aan het kolenbranden.
Hoe Houtskoolbranden Eeuwenlang het Platteland Ondersteunde
Houtskool branden zoals het in het verleden tot ongeveer 1955 plaatsvond in de vorm van kolhoop (meiler), is dus nu al jaren verleden tijd. Het ontstaan ervan in deze vorm is moeilijk te achterhalen, maar voor zover we na kunnen gaan minstens enkele eeuwen oud. Het gaf de mogelijkheid voor boeren en boseigenaren om een overschot aan hakhout via het kolenbranden af te zetten en tot meerwaarde te brengen.
Tevens was het een aanvulling voor werkzaamheden tijdens de winterdag door hout te kappen en op maat te zagen. Alle houtsoorten werden ervoor gebruikt, maar het meest gangbare was zacht loofhout.
Het opzetten van een kolhoop, meestal meerdere tegelijk, werd richten genoemd.
De Kunst van het Richten: Hoe een Kolhoop Werd Opgebouwd
De kolhoop werd in een cirkel opgezet ter grootte van ongeveer tussen de drie en vijf meter doorsnee en werd aangegeven in aantal faams. Op de richtplaats, meestal in het bos, werd bij het op de grond leggen van palen een soort onderbed gemaakt met takkenbossen. Hierop werd het op maat afgekorte hout verticaal opgezet in drie lagen met boven een eivormige afronding. Van bovenuit werd er een ronde ruimte van zo’n 50 cm doorsnede en ongeveer 1,50 m diep gelaten dat diende als een zogenoemd stookgat.
Het Nauwkeurige Proces van een Gaar Gebrande Kolhoop
Nadat het hout was opgestapeld en het richten was voltooid, werd de kolhoop afgedekt met plaggen waarover een laag zand van ongeveer tien cm dik werd gedaan. Hierna werd met het verkolingsproces begonnen door het vuur te ontsteken in de stookruimte waarvoor kort gezaagd hout werd gebruikt. Door het afdekken van de stookruimte met plaggen werd de vuurgloed naar de met de “kolstaakn” gestoken luchtgaten in het zand op de hoop geleid. De werkwijze was van boven naar beneden, via de kleur van de rook werd waargenomen of de volledige doorgloeiing had plaatsgevonden. Dan werden die gaten gedicht en naar beneden toe nieuwe gaten gestoken. Op deze manier vond de volledige doorgloeiing plaats, wat werd aangegeven met de term dat de hoop “gaar” was. Hierna werd deze via het aanbrengen van een dikke laag zand (kolhoop oonder smieten) luchtdicht afgesloten om het vuur te laten doven. Het branden duurde ± een week. Nadat het vuur eruit was, werd de kolhoop weer ontdaan van het zand en de plaggen, (het zogenaamde bleuten) en kon men beginnen met het in zakken maken van de kolen, het zogenaamde “kolnzakkn”.
Assink heeft in 2007 café de Witte overgenomen. Vanaf toen werd het pand “de Kolenbrander” genoemd. Na de overname in 2013 door Brian Kuipers is de naam behouden gebleven.
Hoe ging dat houtskoolbranden?
Grote stapels blokken hout, afgedekt met een soort plaggen, die vervolgens in brand werden gestoken met als doel om houtskool te produceren worden ook wel meilers genoemd. Met de gaatjes controleerde Jams Dieks en Toon het vuur. Het vuur ging naar de lucht toe. Dus soms moesten ze de gaatjes aan de ene kant dichtmaken en aan de andere kant weer openen. Zo voorkwamen ze dat de meiler ongelijk ging branden en in één kant in zou zakken. Dat moesten ze allemaal in de gaten houden. Die gaatjes mochten niet in de richting van de wind gemaakt worden. Als er onverwachte wind opkwam en in de meiler blies, kon dat een ontploffing geven en ontstond er valse lucht. De mannen moesten dan snel de plaggen weer opbouwen, het zand erop gooien en de gaatjes steken. Tijdens de veertien dagen dat de meilers brandden moesten ze de Kolenbrander waken. Ze gingen nooit met zijn drieën tegelijk slapen. Je moest de boel in de gaten houden.
Oud
Deze techniek om houtskool te bereiden is al heel oud, zo zijn er in 2002 in de buurt van Zutphen resten van honderden meilerkuilen gevonden uit de 9e eeuw.
Nodig
Voor de bereiding van een ton houtskool in een bovengrondse meiler is vijf tot acht kuub droog hout nodig. Het is een zeer specialistisch en tijdrovend proces waarbij Jamstone en Jams Dieks op basis van de geur en kleur van de rook de gaten vergrootte of verkleinde tijdens het proces. Omgehakte bomen werden veelal gebrand in meilers die ter plekke opgebouwd worden uit boomstammen en afgedekt met plaggen. Bij het stapelen van het hout in de oven was het belangrijk om het hout zo dicht mogelijk tegen elkaar aan te leggen. De stammen mochten niet dikker dan 10cm zijn. Alleen goed laden kan een goed resultaat opleveren. Het branden duurde twee tot drie weken en de Wegdammers stuurden het proces zoals vermeld bij door aan de zijkanten luchtgaten open te maken of te dichten.
Gebruik
Houtskool is een veel gelijkmatigere stof dan hout en het brandt beter. Het is droog, terwijl hout dikwijls water bevat in de vorm van sap. Houtskool kan gebruikt worden om de hoge temperatuur te bereiken. Het eindproduct werd tot in de jaren 50 onder andere gebruikt in strijkijzers.
Ook werden met houtskool de ijzeroventjes gestookt.
Een Eerbetoon aan het Verleden: De Oorsprong van Bistro de Kolenbrander
Meer blogs & Nieuws
Lees meer over onze Bistro.
Lees meer
Zondag 27 oktober – Jacqueline’s Jubileum
Op zondag 27 oktober vieren we een bijzondere mijlpaal: Jacqueline is 10 jaar in dienst bij onze bistro. Eigenaar Brian…
Jacq’s Jubileum Menu – Oktober 2024
Bistro de Kolenbrander viert 10 jaar met Jacqueline! Geniet van een speciaal jubileummenu vol met haar favoriete gerechten.
De Geschiedenis van de Kolenbrander
Wist u dat de naam van Bistro de Kolenbrander ontstaan is door het branden van houtskool? Harrie Wegdam alias Jamboer…
